Τα PSValueTalks (PSVT) 2025, το κεντρικό φόρουμ στην Ελλάδα για τον πολιτισμό και την πολιτιστική οικονομία, που διοργανώνεται από την PostScriptum, πραγματοποιήθηκαν, υπό την αιγίδα των Υπουργείων Πολιτισμού, Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών και Ψηφιακής Διακυβέρνησης, την Τρίτη 11 Νοεμβρίου, στην Εθνική Πινακοθήκη. Το φόρουμ, με 2 θεματικές ενότητες, 4 πάνελ, 2 στρογγυλές τράπεζες και πάνω από 60 ομιλητές και ομιλήτριες, παρακολούθησαν με αμείωτο ενδιαφέρον εκπρόσωποι της τετραπλής έλικας, προερχόμενοι από τον ακαδημαϊκό χώρο, τον επιχειρηματικό κόσμο, την πολιτεία και την κοινωνία των πολιτών.

Τα PSValueTalks 2025 ανέδειξαν επιτυχημένα ελληνικά επιχειρηματικά εγχειρήματα, με άξονα τον πολιτισμό, ενώ παράλληλα εστίασαν στην ανάγκη ανάπτυξης νέων, βιώσιμων εργαλείων χρηματοδότησης για τα μοντέλα της πολιτιστικής οικονομίας. Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στις συμπράξεις δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, στην εκπαίδευση και ενδυνάμωση των δρώντων, στην υποστήριξη μικρότερων δημιουργικών φορέων, καθώς και στην προσαρμογή του θεσμικού πλαισίου ώστε να στηρίζει ουσιαστικά την πολιτιστική επιχειρηματικότητα.

Οι συζητήσεις γύρω από την Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ) ανέδειξαν την έντονη αγωνία, αλλά και τη δικαιολογημένη αμφιθυμία των δημιουργών, χωρίς να παραβλέπονται οι σημαντικές ευκαιρίες που προκύπτουν από τις νέες τεχνολογίες. Κομβικά ζητήματα αποτέλεσαν τα πνευματικά δικαιώματα, η ποιότητα και η αυθεντικότητα της δημιουργίας, η αξιοπιστία των δεδομένων, καθώς και ο κίνδυνος αναπαραγωγής κοινωνικών στερεοτύπων από την αρρύθμιστη χρήση της ΤΝ.

Η Υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη και ο Υπουργός Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών Κυριάκος Πιερρακάκης, στους χαιρετισμούς τους, υπογράμμισαν ότι τα PSValueTalks αναδεικνύουν κρίσιμες θεματικές, που βρίσκονται στον πυρήνα των κρατικών στρατηγικών, καθώς εστιάζουν στη διατήρηση της κληρονομιάς, την αναβάθμιση υποδομών, τη διασύνδεση με τον τουρισμό και την ενίσχυση της δημιουργικής βιομηχανίας για την ισόρροπη περιφερειακή ανάπτυξη. Επισημάνθηκε επίσης ότι ο πολιτισμός αποτελεί επένδυση στο μέλλον και αναπτυξιακή δύναμη. Στη νέα ψηφιακή εποχή, η πρόκληση είναι η ενίσχυση της δημιουργικότητας με την ΤΝ και όχι η αντικατάστασή της -κάτι που απαιτεί βεβαίως διαμόρφωση νέων κανόνων και ισορροπιών.

Συγκεκριμένα

Η πρώτη ενότητα του Φόρουμ, με θέμα «Νέα μοντέλα στην πολιτιστική οικονομία», διερεύνησε τις προκλήσεις και τις ευκαιρίες στα επιχειρηματικά μοντέλα του πολιτισμού και στη χρηματοδότηση. Μεταξύ άλλων, διαπιστώθηκαν τα εξής:

• Η παραδοσιακή χρηματοδότηση (χορηγίες, κρατικές επιχορηγήσεις), καθίσταται ολοένα και πιο επισφαλής. Ο πολιτιστικός τομέας καλείται να καινοτομήσει στα επιχειρηματικά μοντέλα του, αναπτύσσοντας πολλαπλές ροές εσόδων και νέα παράγωγα αξίας.
• Η υποστήριξη των ανθρώπων του πολιτισμού στην προσέγγιση νέων επιχειρηματικών μοντέλων κρίνεται επιβεβλημένη, όπως και η αξιοποίηση των δεξιοτήτων που απορρέουν από τον πολιτισμό (κριτική σκέψη, δημιουργικότητα) για την ενίσχυση της επιχειρηματικότητας συνολικά.
• Το κλειδί για την οικονομική βιωσιμότητα είναι το υψηλό επίπεδο καλλιτεχνικής επιμέλειας και οι επιχειρηματικές συνέργειες, με στόχο τη λειτουργία τους ως πολλαπλασιαστές κοινωνικής και οικονομικής αξίας.
• Οι Επενδύσεις Αντίκτυπου (Impact Investing) παρουσιάστηκαν ως ένα ενδιαφέρον παράδειγμα «μεσαίου χώρου», μεταξύ των κλασικών επενδύσεων και των δωρεών.
• Παρόλα αυτά, η δημόσια χρηματοδότηση εξακολουθεί να θεωρείται εξαιρετικά σημαντική, καθώς, κατά γενική παραδοχή, η τέχνη και ο πολιτισμός πρέπει να αντιμετωπίζονται ως δημόσια αγαθά. Αναδείχθηκε, ωστόσο, η ανάγκη αναπροσδιορισμού των πολιτικών χρηματοδότησης, ώστε να αντανακλούν τις ιδιαιτερότητες του πολιτιστικού τομέα.

Από τη συζήτηση των ομιλητών και των ομιλητριών των δύο πάνελ της πρώτης ενότητας, προέκυψαν επίσης σημαντικές διαπιστώσεις που χρήζουν περαιτέρω διερεύνησης:

• Διαπιστώθηκε έλλειψη επαρκών συμπράξεων μεταξύ του ιδιωτικού και του δημόσιου τομέα για την παραγωγή πολιτιστικού και κοινωνικού κεφαλαίου.
• Εντοπίστηκε περιορισμένη εφαρμογή εναλλακτικών μοντέλων χρηματοδότησης στην Ελλάδα, παρά το γεγονός ότι υφίστανται σχετική τεχνογνωσία και καινοτόμες ιδέες.
• Επισημάνθηκε ότι τα νέα μοντέλα χρηματοδότησης δυσκολεύονται να εφαρμοσθούν σε τομείς που δεν συναλλάσσονται στενά με την αγορά.

Η δεύτερη ενότητα, με θέμα «Πολιτιστικοί και δημιουργικοί τομείς στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης», επικεντρώθηκε στην ΤΝ, στις εφαρμογές της, στους κινδύνους που ελλοχεύουν και στο ισχύον νομικό πλαίσιο. Τα βασικά συμπεράσματα συνοψίζονται ως εξής:

• Η ΤΝ, ειδικά στην κοινότητα των δημιουργών, προκαλεί έντονα συναισθήματα αγωνίας, αμφιθυμίας και αβεβαιότητας.
• Χαρακτηρίστηκε ως τεχνολογία ελέγχου, με τον προβληματισμό να εστιάζει στον κίνδυνο αυτοματοποίησης του ανθρώπου και στη συγκέντρωση δύναμης στα χέρια των «τεχνοφεουδαρχών».
• Οι κυριότεροι κίνδυνοι εντοπίζονται στην απώλεια θέσεων εργασίας, την προσβολή των πνευματικών δικαιωμάτων, την αλγοριθμική προκατάληψη και στο «φαινόμενο του φωτοτυπικού» (Model Collapse), κατά το οποίο μοντέλα ΤΝ «εκπαιδεύονται» σε δεδομένα που έχουν παραχθεί από άλλα μοντέλα ΤΝ, με αποτέλεσμα την υποβάθμιση της ποιότητας και την παραγωγή ομοιογενών και ανακριβών αποτελεσμάτων.
• Τονίστηκε η σημασία της ορθής κατανόησης του νομικού πλαισίου και υπογραμμίστηκε η σημασία της μορφής και του βαθμού διάδρασης ανθρώπου και ΤΝ. Η χρήση των εργαλείων ΤΝ θα μπορούσε να ταξινομηθεί σε τρία επίπεδα: α) παραγωγή «έτοιμου» αποτελέσματος με ευθύνη του αλγορίθμου), β) χρήση της ΤΝ ως βοηθού, με ουσιαστική ανθρώπινη παρέμβαση, και γ) ανάπτυξη προσωπικού μοντέλου ΤΝ. Όσο αυξάνεται η ανθρώπινη εμπλοκή ενισχύεται η νομική και ηθική αναγνώριση του δημιουργού.
• Υπογραμμίστηκε η ανάγκη για διαμόρφωση εθνικής στρατηγικής, που θα περιλαμβάνει, ενδεικτικά, την ανάπτυξη ελληνικού μεγάλου γλωσσικού μοντέλου (LLM) εκπαιδευμένου αποκλειστικά σε ελληνικά δεδομένα, τη δημιουργία χώρων δεδομένων για την ελληνική γλώσσα και τον πολιτισμό, καθώς και τη δωρεάν πρόσβαση σε υποδομές (όπως ο υπερυπολογιστής «Δαίδαλος») για ερευνητές, νεοφυείς και μικρομεσαίες επιχειρήσεις.

Συμπερασματικά

Τα PSValueTalks 2025 ανέδειξαν τα κρίσιμα ζητήματα που αφορούν τους πολιτιστικούς και δημιουργικούς τομείς, αλλά και την πολιτιστική οικονομία εν γένει, υπό το φως των εξελίξεων στην Τεχνητή Νοημοσύνη.

Επιβεβαιώθηκε ότι οι δημιουργοί θα πρέπει να προσανατολιστούν στην εύρεση νέων τρόπων για την παραγωγή χρηματικής αξίας για το έργο τους. Παράλληλα, διαπιστώθηκαν αφενός η απουσία συμπράξεων υψηλής έντασης μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα και αφετέρου η έλλειψη εφαρμογής επιτυχημένων χρηματοδοτικών μοντέλων, ιδίως στους μη εμπορικούς τομείς.

Κοινή παραδοχή αποτέλεσε ότι ο πολιτισμός χρειάζεται τόσο σταθερή κρατική υποστήριξη όσο και ουσιαστικές διατομεακές συνεργασίες. Η ενεργή συμμετοχή των καλλιτεχνών σε όλα τα στάδια του διαλόγου και του σχεδιασμού κρίθηκε καθοριστική για τη διαμόρφωση δίκαιων, αποτελεσματικών και ανθρωποκεντρικών λύσεων. Κατά γενική ομολογία, η ΤΝ αναγνωρίστηκε ως αναπόσπαστη διάσταση της σύγχρονης πολιτιστικής παραγωγής. Όμως, δόθηκε ιδιαίτερη έμφαση στην αβεβαιότητα και την αίσθηση κινδύνου που προκαλεί στους δρώντες.

Τέλος, οι ομιλητές και οι ομιλήτριες επεσήμαναν την αναγκαιότητα ύπαρξης των PSValueTalks ως πλατφόρμα διαλόγου, καθώς και τη σημαντική συμβολή τους στη δημόσια συζήτηση για το μέλλον των πολιτιστικών και δημιουργικών τομέων. Στόχος του Φόρουμ είναι να λειτουργήσει ως καταλύτης για περαιτέρω έρευνα, συνεργασία και συζήτηση, με απώτερο σκοπό τη διαμόρφωση πολιτικών και στρατηγικών προς όφελος του πολιτισμού, της οικονομίας και της κοινωνίας.